مقدمه
فعالیت هایی که در طول کلاس توسط مدرسان و اساتید انجام می شود همگی جز روش های تدریس یا آموزش محسوب می‌شود. برای داشتن برنامه تدریس درست، در ابتدا باید فهرست موارد مورد بحث، انتخاب و پیاده سازی شود. سپس به دنبال برنامه ریزی های درسی، اهداف معین آموزش و پرورش قرار گیرد.
برای شروع مدرسان و اساتید محترم، باید کلمه تدریس را به خوبی و به معنای واقعی کلمه بشناسند. البته این کلمه به نظر بسیار ساده و روشن می رسد، اما در واقع برداشت های متفاوتی از آن می شود. درک درست کلمه تدریس تاثیر مستقیمی بر سبک آموزش مدرسان و یادگیری دانش پذیران خواهد داشت.
معیارهای مهم در تعریف شیوه تدریس
- تعامل بین دانش پذیران و مدرس
- آموزش بر اساس اهداف از پیش تعیین شده
- آماده سازی دانش پذیران برای حرفه ای معین
- ساده سازی مطالب
- استفاده از امکانات
- یادگیری در کوتاه مدت
تقسیم بندی روش های تدریس
1. روش های تاریخی
از روشهای تاریخی موجود، دو مورد بسیار معروف و محبوب تر از باقی موارد است که در این قسمت به دقت در مورد آنها صحبت خواهیم کرد.
روش سقراطی
سقراط در دوره قبل از میلاد مسیح و در کشور یونان زندگی میکرد که یکی از فیلسوفان برجسته آن دوران به حساب می آمد. او برای اثبات خطا از بین بردن شک، روشی منحصر به فرد ابداع کرده بود. آن روش به این صورت بود که به وسیله سوال و جوابهای متعدد، افراد را وارد بحثی می کرد تا از آن، خطای مخاطب را با توجه به ارائه مشخص کند. این سوالات را تا آنجایی ادامه می داد که به کشف حقیقت منجر شود.
در این روش معلم صحبت نمی‌کند، سوال می پرسد و شاگردان صحبت می کنند. اما سوال ها به نوعی مطرح می شود که دانش پذیران به سمت موضوع و حقیقت هدایت شوند. در روش سقراط، دانش پذیران به سمت پیدایش حقیقت می روند و باید کشفیات خود را مطرح کنند. برای مدرسان در این روش مسائل جزئی، کمتر اهمیت دارد.
روش نظام مکتبی
این روش جنبه تاریخی و سنتی زیادی دارد که از چندین اصل و روش تشکیل شده است. فلسفه نظام مکتب، با سواد شدن همراه با آزادی است که این آزادی موجب می شود تحصیل برای زندگی روستایی، کشاورزی و عشایر راحت تر باشد.
آزادی های نظام مکتب
آزادی سنی
هر فرد با توجه به زندگی و شرایط خانوادگی در هر گروه سنی، می تواند تحصیلات خود را شروع کند. اگرچه مکتب به کودکان ۶ تا ۱۰ سال تعلق دارد.
آزادی شروع
کودک در هر فصل و زمانی می‌تواند به مکتب برود و شروع به سواد آموزی کند.
آزادی مدت تحصیل
در مکتب مدت تحصیل به خود فرد بستگی دارد و می‌تواند هرچه زودتر دوره مکتب را تمام کند.
2. روش های نوین
بعضی از روش های تدریس نوین سابقه تاریخی دارند اما چون در بیشتر نظام های جهانی آموزش و پرورش استفاده می شود و روش ها در هم آمیخته هستند جز روش نوین به حساب می آیند.
روش توضیحی
در این روش تدریس، اطلاعات به صورت مستقیم با استفاده از کتاب و جزوه همراه با سخنرانی انتقال می‌یابد. این روش برای آموزش مفاهیم مطلوب است. البته در حین تدریس، مدرس باید مثال های سازمان یافته را آموزش دهد تا دانش آموزان بتوانند مطالب را همراه توضیح یاد بگیرند.
نکات مهم در روش تدریس توضیحی
- توضیح گام به گام
- توضیح چندباره مطالب مشکل ساز
- پرسش از همه دانش پذیران
- تکالیف برای یادگیری
- تمرکز بر موضوع اصلی
- طرح سوال همگرا
- مثال های متنوع
روش سخنرانی
روش سخنرانی سابقه زیادی در آموزش و پرورش دارد. در این نوع روش تدریس، مطالب به صورت شفاهی از سمت مدرس ارائه می‌شود و دانش پذیران از آن یادداشت برداری می کنند.
پیشنهاد ویژه
برای آشنایی با فنون تدریس در سامانه رایسا، می توانید مقاله روش ها و فنون تدریس در رایسا را مطالعه کنید.
مراحل سخنرانی در تدریس
- .آمادگی برای سخنرانی از نظر روحی و کافی بودن زمان برای موضوع انتخاب شده
- مقدمه چینی و ایجاد رابطه بین مدرس و دانش پذیر و پرسش سوالاتی که باعث جلب توجه و شناخت خواسته دانش پذیر می شود
- .در متن سخنرانی باید تمام اهداف آموزشی باشد و از سازماندهی منطقی محتوای آموزشی، برخوردار باشد
- بعد از پایان تدریس، نتیجه گیری مفید انجام دهید. مدرس می‌تواند از چند دانش پذیر کمک بگیرد تا تدریس در کلاس را به صورت جمع بندی شده ارائه دهند و خود در آخر، نکات اصلی را مرور کند
مزایای روش سخنرانی
این روش تدریس، در کلاس هایی با جمعیت بالا بسیار کاربردی است. همچنین بهتر با شرایط مدرسان هماهنگی دارد. علاوه بر آن تجهیزات این روش بسیار انعطاف پذیرتر است.
معایب روش سخنرانی
در این روش معلم نقش سخنران را دارد و دانش پذیران چندان فعال نیستند و از قدرت تکلم خود استفاده نمی‌کنند. همچنین این روش تدریس نیازمند تنظیم تن صدا، فن بیان، آرامش و نظم است.
روش تدریس اکتشافی
در روش تدریس اکتشافی، مدرس دانش پذیران را برای یافتن جواب سوالات و مسائل، بصورت گروهی و یا انفرادی آنها را درگیر می کند. البته برخی بر این باورند که این روش تنها برای دروس علوم تجربی کارآیی دارد، اما باید اشاره کنیم که کاوشگری و تلاش دانش آموزان در هر دروسی باعث پیشرفت آنها خواهد شد. همچنین مدرس نیز با ایجاد رقابتی سالم، می تواند جوی مهیج در بین آنها به وجود بیاورد.
مزایای روش تدریس اکتشافی
- افزایش توانایی ذهنی
- وجود انگیزه در دانش پذیران
- تعامل بین دانش پذیران و مدرس در طول تدریس
پس از پایان مراحل تدریس و کشف دانش آموزان، باید با کمک مدرس، دانش آموزان با درس هم مسیر شوند تا یادگیری به صورت کامل انجام شود.
معایب روش تدریس اکتشافی
- کشف دانش پذیران زمان می برد
- مدرس باید در این روش صبور باشد
- سوال های زیادی برای دانش پذیر به وجود می آید
روش حل مسئله
یکی از روشهای تدریس روش حل مسئله است. در این روش معلم با طرح یک مسئله انگیزه را در دانش آموز ایجاد کرده و وی را وادار به گردآوری اطلاعات می کند و براساس همین اطلاعات فراهم شده قضاوت می کند.
نکته مهم اینست که معلم باید درباره‌ی موضوع مورد نظر اطلاعات و تسلط کافی داشته باشد و منابع مربوط به موضوع را به خوبی بشناسد و به دانش آموز انتقال دهد.
در غیر اینصورت هدایت و رهبری او کمک زیادی به دانش‌آموز نمی کند. از طرفی داشتن امکانات کافی نیز لازمه‌ی کار است. به عنوان مثال در اختیار داشتن کتابخانه‌ای مجهز و در صورت لزوم آزمایشگاه و امکان استفاده از آنها نیز ضروری به نظر می‌رسد.
مراحل روش حل مسئله
- .مسئله را باید مشخص کرد و دانش پذیر باید متوجه سوال شود
- .پیدا کردن اطلاعات در زمینه مسئله پیش رو
- .هر دانش آموز نظریه ها و فرضیه های خود را که از حدس و گمان خودش است، بیان می کند
- .افراد فرضیه خود را با چند روش تحقیق، مورد بررسی قرار می دهند و نتایج را یادداشت می کنند
- .پس از اینکه اطمینان حاصل شد که فرضیه قابل دفاع است آنها را تایید و معرفی می کنند
مزایای روش حل مسئله
- آموزشی هدف دار
- آشنایی با فناوری
- آموزش مسئولیت پذیری
معایب روش حل مسئله
- فضا و امکانات آموزشی
- تعداد شاگردان محدود
روش نمایش
این روش برای تمام پایه ها و درس ها قابل اجرا است.
هدف تدریس همراه با روش نمایش، تنها درک مطالبی است که در کلاس درس به صورت تئوری توضیح داده می شود. در این روش قرار است مباحث تئوری را به صورت تصویری نشان دهید و حتی در مواقعی اجازه دهید که آنها را لمس کنند. برای دروس ریاضی و فیزیک می توانید از ابزارهایی مانند اشکال هندسی و تجسمی و درس های علوم و مطالعات اجتماعی از ماکت ها استفاده کنید.
- مدرس قبل از شروع تدریس هدف تدریس و نتیجه را باید در ذهن دانش پذیر آماده کند
- در این روش مشاهده و پیدا کردن ابزار مربوط به آن درس و انتخاب درست ابزار بسیار پر اهمیت است
- مرحله نمایش با کمک ابزارها و وسایل انجام می گیرد اما در نمایش، تسلط مدرس و سلامت ابزار بسیار مهم است
- دانش آموزان باید تجربه فردی داشته باشند که همراه با مراقبت مدرس باشد. در این مرحله شک و شبه های باقی مانده دانش پذیر، با ارتباط با ابزار از بین می رود
- در مرحله توضیح، مدرس باید به زبان روان ساده توضیح دهید و در پایان توضیح، سوال هایی را مطرح کنید تا دانش پذیران بتوانند به آنها پاسخ دهند. این کار موجب می شود تمام حواس دانش پذیر به اجرای نمایش و توضیحات باشد تا بتواند به سوال پاسخ دهد
- و در آخر آزمون به صورت شفاهی یا کتبی نتیجه کار را روشن می‌سازد
تدریس با انگیزه
انگیزه یکی از دلایل پیشرفت قابل مشاهده در دانش آموزان و همچنین مدرسان است. یافته ها نشان می دهد دلایل مختلفی برای داشتن انگیزه در انسان وجود دارد اما قوی ترین و برترین نوع انگیزه را زمانی می توان شاهد بود که فرد پیشرفت را در خود احساس کند. این پیشرفت و احساس خوش آیند زمانی اتفاق می‌افتد که روش تدریس مدرس قابل انعطاف با استعداد و توانایی دانش پذیر باشد.
پس اگر مدرس استعداد دانش آموز را بشناسد و در روش تدریس خود کمک به شکوفایی و تقویت استعداد کند بدون شک بازدهی بسیار بالایی را مشاهده خواهد کرد که به خودی خود انگیزه هم در دانش آموزان و مدرس اتفاق می افتاد و در نتیجه هر دو طرف در مسیر موفقیت خواهند بود.
نتیجه
تدریس یک فرآیندی است که عناصر مهم و زیادی در آن نقش دارند. مدرس باید برای کلاس چهارچوب درستی به عنوان الگو تدریس انتخاب کند تا تدریسی با تعامل و فعالیت های هدفدار و همراه با کارکردهای درونی و بیرونی داشته باشد. علاوه بر این ها مدرس می تواند با صرف کمترین زمان، بیشترین بهره و نتیجه را بگیرد. سامانه آموزش مجازی رایسا، همراه با سازماندهی یادگیری و شرایط و امکانات موجود، بهترین آموزش و پرورش را برای شما می‌سازد.
